«هورمونها» (hormone) گروهی از مواد هستند که با هدف ایجاد هماهنگی در بدن جانداران گوناگون، تولید و ترشح میشوند. این مواد با وجود میزان ناچیزشان، تاثیرات قابل توجهی روی سلولهای موجود زنده دارند. «پیکهای شیمیایی» (Chemical classes) نام گروهی از مواد است که هورمونها یکی از دو دسته آن محسوب میشوند. دسته دیگر، انتقال دهندههای عصبی هستند که کار انتقال پیام از سلول عصبی را انجام میدهند. انتقال دهندههای عصبی برخلاف هورمونها کوتاه بُرد هستند و وارد جریان خون نمیشوند.
تنها کاری که هورمونها میکنند رساندن پیام از تعدادی سلول به گروه بزرگتری از سلولها است. این انتقال پیام در جهت ایجاد هماهنگی در بدن جاندار است. هماهنگی در موجودات زندهای که تک سلولی و یا دارای پیکر سادهای هستند نیاز به مکانیسمهای پیچیدهای ندارد ولی در جاندارانی مانند انسان که هم تعداد زیادی سلول دارند (حدود 1014 عدد در بدن فرد بالغ) و هم بسیار پیچیده هستند وجود ساختارهایی پیچیده لازم است.
به طور کلی هماهنگی در بدن انسان از دو روش ایجاد میشود. اولین روش که دقیق و کوتاه مدت است مربوط به عملکرد دستگاه عصبی محسوب میشود. در دستگاه عصبی معمولا پیامها برای تعداد اندکی سلول صادر میشوند. اثرگذاری این پیامها، سریع ولی کوتاه مدت است. دومین روش، حالت عمومیتر و اثر بلندمدتی دارد که مربوط به هورمونها است. در مجموع، اثرگذاری دستگاه درونریز، کند ولی بلند مدت است. شایان ذکر است که این دو بخش از هم مجزا نیستند بلکه مکمّل یکدیگر محسوب میشوند و بدن متناسب با شرایط از آنها استفاده میکند.
تقریبا هر فعالیتی که تعداد زیادی سلول را شامل شود تحت کنترل هورمونها است. میتوان یک دسته بندی کلّی برای فعالیتهای هورمونها به صورت زیر و در پنج شاخه ارائه کرد.
- تنظیم فرآیندهای مختلف در بدن مثل رفتار، رشد، نمو و تولید مثل
- ایجاد هماهنگی بین تولید، مصرف و ذخیره انرژی
- حفظ حالت پایدار بدن مانند ثابت نگه داشتن آب، نمک و یونها
- آماده کردن بدن برای انجام واکنش در برابر محرکهای متخلف مانند ستیز و گریز
- حالات کلّی روحی و روانی مانند احساس خوشحالی، ترس، ناراحتی، ارتباط عاشقانه و سایر موارد
چنانکه مشخص است، هر فعالیت بدن به شکلی با هورمونها ارتباط دارد و دقیقا همین موضوع باعث میشود تا شناسایی ترکیب، ساختار و عملکرد هر هورمون از اهمیت زیادی برخوردار باشد.